آموزش توانایی تفکر چندگانه

یک جمله معروفی هست که می‌گوید: من دریافته‌ام که خودم پرسش طرح می‌کنم، خیلی بهتر یاد می‌گیرم.

روش طرح پرسش فرآیندی گام به گام است. این فرآیند با هدف توانا کردن دانش آموز در طرح پرسش‌های متعدد طراحی شده است. اما در واقع کاری بیش از این انجام می‌دهد. طرح پرسش دانش‌آموزان را از مسیری سخت می‌گذراند. به طوری که مجبور می‌شوند درباره پرسش‌هایشان عمیقاً فکر کنند، آن‌ها را اصلاح و برای استفاده اولویت‌بندی کنند. دانش‌آموزان در گذر از این مسیر، جز طرح پرسش، سه توانایی مهم و اساسی تفکر را تمرین می‌کنند. رویکرد آموزشی پیشگامان عرصه پژوهش نیز بر همین اساس است.

• تفکر واگرا
• تفکر هم گرا
• تفکر فرا شناخت

روش طرح پرسش یک هنر است. فرآیندی که با عمل و تفکر معلم و دانش‌آموز شکل می‌گیرد و هم یک علم، دستورالعملی سخت، آزمایش شده و دارای چارچوب، قاعده‌ای که می‌تواند در موارد مشابه را تولید کند و نتایج آن را در هر موردی که گسترش پیدا کند، تکرار می‌شود.

سه توانایی تفکر خردمندانه:

تصور کنید دانش‌آموزان شما

1. در تولید‌ ایده‌های جدید آزادند
2. متون را تحلیل می‌کنند
3. می‌توانند پژوهش‌ها را ترکیب کنند
4. معنای آنچه را مطالعه می‌کنند در می‌یابند
5. دانسته‌های خود را بیان می‌کنند و می‌دانند از آن‌ها چه استفاده‌ای می‌کنند

برای اینکه دانش‌آموزان قادر به انجام دادن کار‌های بالا باشند، لازم است سه توانایی تفکر متمایز داشته باشند.

تفکر واگرا: توانایی تولید طیف گشترده‌ای از‌ایده‌ها و تفکر وسیع و خلاق

تفکر هم گرا: توانایی تجزیه و تحلیل اطلاعات و‌ایده‌ها در تلاش برای پاسخ دادن یا نتیجه‌گیری کردن

فراشناخت: توانایی تفکر درباره افکار و آموخته‌های شخصی

تمام منابع ذکر شده، منبعی با ارزشی برای دانش‌آموزان است. با قرار‌گیری این سه ویژگی، توانایی‌های دانش آموز چندین برابر می‌شود.

تفکر واگرا- با ذهن باز به امکانات جدید

تفکر باز، نشان دهنده ایجاد طیف گسترده‌ای از‌ایده‌ها، گزینه‌ها، فرضیه‌ها و امکانات است. این سبک تفکر یعنی تفکر باز همان چیزی است که دانش‌آموز وقتی لازمش دارد از روی ناچاری می‌گوید: \” من حسابی گیج شده‌ام. \” یا از اینکه نمی‌تواند در مورد پژوهش‌ایده‌های جدی خلق کند یا خلاقانه فکر کند خجالت‌زده می‌شود.

معمولاً به اشتباه تصور می‌شود که تفکر واگرا یک ویژگی ذاتی است و نه مهارتی که بتوان آن را کسب کرد و پرورش داد. این تصور به هیچ وجه واقعیت ندارد. تفکر واگرا نوعی تفکر سطح بالاست که می‌توان آن را به همه دانش‌آموزان در هر سن و پایه‌ای آموخت.

تفکر هم گرا- تجزیه، تحلیل و معنا کردن

اصرار بر توسعه تفکر واگرا نه یک آرمان روشنفکرانه، بلکه منبعی قدرتمند برای خلق‌ایده نو در کار و تجارت است. به طور کلی خلاقیت به تفکر واگرا و هم گرا به صورت هم زمان نیاز دارد. تفکر هم گرا شامل تحلیل طیفی از‌ایده‌ها است که به دانش‌آموز اجازه می‌دهد مجموعه‌ای از حقایق و مثال‌ها را معنا دار کند. این نوع تفکر، زمانی خود را ظاهر می‌سازد که دانش‌آموز شرح می‌دهد، تفسیر می‌کند، مقایسه و مقابله می‌کند. هر نوع فعالیت تفکری که هدف آن کنار هم گذاشتن چیز‌ها است.

فرا شناخت- یادگیری تفکر درباره‌ اندیشیدن

ترکیب توانایی‌های تفکر واگرا و هم گرا منبع ارزشمندی برای دانش‌آموزان شماست. اما یک توانایی دیگر را هم باید به آن دو اضافه کنیم. فراشناخت: توانایی تفکر و تامل درباره فرآیند یادگیری و تفکر شخصی. اگرچه توانایی ریشه باستانی دارد ولی در بهبود آموزش همه دانش‌آموزان بسیار تأثیرگذار است.

بسیاری از دانش‌آموزان نه در بدو ورود به کلاس دارای مهارت فراشناخت‌اند و نه هنگامی که دوره دبیرستان را تمام می‌کنند. این مشکل در دوران تحصیلات عالی هم ادامه پیدا می‌کند. پژوهش‌ها نشان می‌دهد که بسیاری از دانشجویان فاقد مهارت‌های اولیه فراشناختی‌اند و فقط قادرند خود را بر اساس محتوای جزوه‌ها و کتاب‌ها ارزشیابی کنند.

محدودیت توانایی‌های فراشناختی فراگیرندگان باعث می‌شود که آموخته‌های آنان سطحی شود. همانطور که در بالا توضیح داده شد براس استفاده از روش طرح پرسش لازم است در فرآیند تدریس معلملن تغییرات ساختاری بدهند. تغییراتی کوچک با اثرات بزرگ! معلم قرار است به عنوان یک تسهیل‌گر در کنار دانش‌آموزان باشد. یک قانون مهم را در طی کلاس خود، به کار ببرید:

• هر چه می‌توانید پرسش طرح کنید.
• روند کار را با گفت و گو، قضاوت و یا پاسخ دادن به پرسش‌ها متوقف نکنید
• پرسش‌ها را دقیقاً همانطور که طرح می‌شود، بنویسید
• هر جمله خبری را به صورت پرسش درآورید.

منبع : کتاب فقط یک تغییر (به دانش آموزان یاد دهید سوال های خودشان را بپرسند)